Sławomir Mrożek – uniwersalna problematyka ukryta pod maską błazeńskiej groteski
Wstęp
1. Teoria groteski 6.
1.1. Groteska według Mrożka 9.
1.2. Bohaterowie groteski 13.
1.3. Język groteski 16.
2. Od śmieszności świata do jego tragizmu 17.
2.1. Parodia rzeczywistości 19.
2.2. Komizm stereotypów i zachowań ludzkich 23.
2.3. Proroczy tragikomizm 32.
3. Narracja a narrator 36.
3.1. Monolog jako forma wypowiedzi w utworach Mrożka 37.
3.2. Norma a fakt 40.
3.3. Czym są prozy Mrożka? 42.
Podsumowanie 44.
Aneks 47.
1. Biografia Sławomira Mrożka 47.
Bibliografia 50.
1. Bibliografia podmiotowa 50.
2. Bibliografia przedmiotowa 51.
3. Bibliografia teoretyczna 54.
Wstęp
Twórczość Sławomira Mrożka, jednego z najwybitniejszych polskich dramaturgów i pisarzy XX wieku, zajmuje wyjątkowe miejsce w literaturze światowej. Jego dzieła, przesiąknięte groteską, ironią i komizmem, oferują głęboką refleksję nad ludzką naturą, społeczeństwem i mechanizmami władzy. Pod płaszczykiem absurdalnych sytuacji i błazeńskiego humoru kryje się uniwersalna problematyka, która dotyka najważniejszych zagadnień filozoficznych i egzystencjalnych. Mrożek w swojej twórczości nie tylko obnaża paradoksy współczesnego świata, ale także prowokuje do refleksji nad miejscem człowieka w rzeczywistości, która coraz częściej wydaje się absurdalna i pozbawiona sensu.
Groteska, będąca kluczowym narzędziem artystycznym w jego twórczości, pozwala Mrożkowi balansować na granicy śmieszności i tragizmu. Jest to forma wyrazu, która nie tylko budzi uśmiech, ale także głęboko niepokoi, zmuszając odbiorcę do zadania fundamentalnych pytań o istotę prawdy, wolności i kondycji ludzkiej. Przez deformację rzeczywistości i absurdalne zestawienia, groteska staje się dla Mrożka idealnym środkiem do ukazania kontrastów, które rządzą ludzkim życiem: między pozorem a rzeczywistością, między jednostką a społeczeństwem, między racjonalnością a instynktem.
Ważnym aspektem twórczości Mrożka jest także jej ponadczasowość. Choć jego utwory powstawały w określonym kontekście historycznym i politycznym – najczęściej związanym z rzeczywistością PRL-u – to ich przesłanie wykracza daleko poza granice czasu i miejsca. Mrożek posługuje się uniwersalnymi archetypami i schematami, które czynią jego utwory zrozumiałymi i aktualnymi dla odbiorców niezależnie od epoki czy kultury. Świat przedstawiony w jego tekstach, choć absurdalny, w gruncie rzeczy odzwierciedla rzeczywistość – tę, którą znamy z codziennego życia, i tę ukrytą pod maską konwenansów i społecznych zasad.
W niniejszej pracy podjęta zostanie próba analizy uniwersalnej problematyki ukrytej w dziełach Sławomira Mrożka, która wyraża się za pomocą groteski. Pierwsza część pracy skupi się na teorii groteski, jej definicji oraz zastosowaniu w twórczości autora. Zostanie omówiona specyfika bohaterów groteskowych, ich języka oraz relacja między groteskowym przedstawieniem a odbiorem rzeczywistości. W drugiej części zostaną przeanalizowane zjawiska, które Mrożek ukazuje w swoich utworach – od śmieszności świata, przez parodię rzeczywistości, po tragizm wynikający z ludzkich zachowań i nieuchronności pewnych procesów społecznych. Trzecia część pracy poświęcona będzie narracji, gdzie szczególną uwagę zwrócimy na specyfikę narratora oraz monolog jako formę wypowiedzi w dziełach autora.
Podążając śladami literackich deformacji Mrożka, odkryjemy, jak komizm, często oparty na stereotypach i ludzkich słabościach, przeradza się w proroczy tragikomizm, który obnaża bolesne prawdy o człowieku i świecie. Narracja, będąca równocześnie groteskową i filozoficzną, pozwala zrozumieć, jak autor buduje swoje przesłanie. Całość dopełni refleksja nad tym, czym w istocie są prozy Mrożka – czy stanowią one realistyczne parabole, fantasmagoryczne alegorie, czy może jeszcze inny gatunek literacki.
Praca ma na celu nie tylko przeanalizowanie twórczości Mrożka w kontekście groteski, ale także podkreślenie jej wartości jako narzędzia do analizy współczesnego świata. W zglobalizowanej rzeczywistości, w której absurd i ironia stały się codziennością, dzieła Mrożka pozostają źródłem inspiracji i przestrogą przed powtarzaniem błędów historii.