magisterka, US w szczecinie
1. z przeszłości historycznej śląska
podrozd.4
2. walka o górny śląsk 1918-1921
podrozdz.6
3. prawne ukonstytuowanie się autonomii śląska 1923-35
podrozdz.9
razem 125 stron
Wstęp
Autonomia województwa śląskiego w latach 1918-1935 była wyjątkowym zjawiskiem w historii Polski, stanowiącym odpowiedź na wieloletnie dążenia mieszkańców Górnego Śląska do zachowania swoistej odrębności kulturowej, gospodarczej i politycznej. Na tle burzliwych wydarzeń okresu międzywojennego, kiedy Polska po ponad stu latach zaborów odbudowywała swoją państwowość, ustanowienie autonomii dla tej części kraju było swoistym kompromisem, mającym na celu połączenie interesów regionalnych ze wspólnym dobrem odradzającego się państwa. Wartości, jakie przyświecały ówczesnym przywódcom, opierały się na poszanowaniu różnorodności, która była charakterystyczną cechą Śląska, bogatego w tradycje przemysłowe i silnie związanego z niemieckim dziedzictwem kulturowym.
Górny Śląsk, jako region strategicznie ważny, zarówno ze względu na swoje zasoby naturalne, jak i położenie geopolityczne, był miejscem szczególnego zainteresowania różnych sił politycznych już od początku XX wieku. Po zakończeniu I wojny światowej i upadku monarchii Habsburgów oraz cesarstwa niemieckiego, region ten stał się areną rywalizacji pomiędzy Polską a Niemcami, co doprowadziło do trzech powstań śląskich oraz plebiscytu, mającego rozstrzygnąć o przynależności tych ziem. Okres ten, pełen napięć i konfliktów, stanowił preludium do ustanowienia autonomii województwa śląskiego w ramach II Rzeczypospolitej.
Utworzenie autonomii śląskiej w 1920 roku, formalnie zatwierdzonej w 1922 roku wraz z przyjęciem Statutu Organicznego Województwa Śląskiego, było kompromisem, który miał za zadanie pogodzić sprzeczne interesy różnych grup etnicznych i politycznych zamieszkujących region. Autonomia ta dawała województwu śląskiemu szeroką samodzielność w zakresie administracji, szkolnictwa, kultury oraz finansów, umożliwiając mu realizację polityki dostosowanej do specyficznych potrzeb miejscowej ludności. Była to unikatowa konstrukcja prawna na tle całego państwa polskiego, w którym większość województw podlegała centralistycznej władzy z Warszawy.
W okresie dwudziestolecia międzywojennego autonomia Śląska napotykała zarówno na entuzjastyczne poparcie, jak i na krytykę ze strony zwolenników silnej władzy centralnej. Dla mieszkańców regionu była jednak symbolem samostanowienia oraz możliwością realizacji specyficznych celów gospodarczych i kulturalnych. Szczególnie istotne było to w kontekście odbudowy gospodarczej po I wojnie światowej, gdyż Śląsk stanowił kluczowy ośrodek przemysłowy, dostarczający Polsce surowców takich jak węgiel, stal czy ruda żelaza. Dzięki autonomii możliwe było zarządzanie dochodami z wydobycia w sposób bardziej efektywny, co przyczyniło się do rozwoju infrastruktury i podniesienia standardu życia mieszkańców.
Jednakże, mimo wielu pozytywnych aspektów, autonomię śląską cechowały także liczne problemy i konflikty. Wzajemne napięcia pomiędzy władzami centralnymi a regionalnymi prowadziły do sporów o kompetencje oraz zarządzanie finansami, co stało się szczególnie widoczne w latach 30., w czasie światowego kryzysu gospodarczego. Władze centralne coraz częściej próbowały ograniczać uprawnienia województwa, co ostatecznie znalazło wyraz w polityce rządu sanacyjnego, który po przewrocie majowym w 1926 roku dążył do centralizacji władzy w Polsce.
Głównym celem niniejszej pracy jest ukazanie złożoności procesu ustanowienia i funkcjonowania autonomii województwa śląskiego w latach 1918-1935, a także zbadanie, w jaki sposób autonomia ta wpływała na rozwój społeczny, gospodarczy i kulturowy regionu. Praca ta ma również na celu odpowiedź na pytania dotyczące znaczenia tej autonomii w kontekście ówczesnych sporów politycznych oraz prób centralizacji władzy w Polsce. Z perspektywy historycznej, autonomia Śląska była próbą pogodzenia interesów lokalnych społeczności z potrzebą odbudowy spójnego państwa, co czyni ją wyjątkowym przykładem polityki regionalnej w II Rzeczypospolitej.
Struktura niniejszej pracy składa się z trzech głównych rozdziałów, z których każdy koncentruje się na innym aspekcie omawianego tematu. Pierwszy rozdział, zatytułowany „Z przeszłości historycznej Śląska”, przedstawia tło historyczne regionu, ukazując jego wielowiekową przynależność do różnych państw oraz konsekwencje zmian granic w XIX i na początku XX wieku. Drugi rozdział, „Walka o Górny Śląsk 1918-1921”, omawia wydarzenia bezpośrednio poprzedzające ustanowienie autonomii, w tym powstania śląskie oraz plebiscyt, który zadecydował o przynależności części regionu do Polski. Ostatni, trzeci rozdział, zatytułowany „Prawne ukonstytuowanie się autonomii Śląska 1923-1935”, analizuje kwestie związane z funkcjonowaniem autonomii w ramach II Rzeczypospolitej, omawiając zarówno jej osiągnięcia, jak i problemy, z jakimi borykały się władze wojewódzkie.
Praca ta opiera się na analizie źródeł archiwalnych, ustawodawstwa z okresu międzywojennego, jak również literatury naukowej poświęconej historii Górnego Śląska oraz polityce regionalnej II Rzeczypospolitej. Przeprowadzone badania mają na celu nie tylko ukazanie znaczenia autonomii dla mieszkańców regionu, ale także zrozumienie, jak wpływała ona na kształtowanie się stosunków pomiędzy regionami a władzą centralną w Polsce. W rezultacie, niniejsza praca stanowi próbę kompleksowego ujęcia fenomenu autonomii województwa śląskiego jako istotnego elementu historii międzywojennej Polski, który wywarł długotrwały wpływ na relacje między państwem a regionami w Polsce.
