Praca magisterska obroniona na 5 AE Wrocław
Wstęp
Rozdział I – Zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze na podstawie ustawy z dnia 1 grudnia 1994 r.
1.1. Zasiłki rodzinne – warunki uprawniające
1.2. Zasiłki pielęgnacyjne – warunki uprawniające
1.3. Zasiłki wychowawcze – warunki uprawniające
1.4. Dochód uprawniający do świadczeń
1.5. Zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze nienależnie pobrane
Rozdział II – Świadczenia rodzinne na podstawie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r.
2.1. Zasiłek rodzinny – warunki uprawniające do zasiłku rodzinnego
2.2. System dodatków do zasiłku rodzinnego
2.3. Świadczenia opiekuńcze
2.4. Dochód rodziny a prawo do świadczeń rodzinnych
2.5. Świadczenia rodzinne nienależnie pobrane
Rozdział III – Porównanie statystyczne kosztów wypłat świadczeń na terenie Gminy Ziębice
3.1. Koszty wypłat na podstawie Powiatowego Urzędu Pracy w Ząbkowicach Śląskich Filia w Ziębicach
3.2. Koszty wypłat na podstawie terenowego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Ząbkowicach Śląskich
3.3. Koszty wypłat na podstawie Miejsko – Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ziębicach do dnia 30 kwietnia 2004 r.
3.4. Koszty wypłat na podstawie Miejsko – Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ziębicach od 1 maja 2004 r.
3.5. Porównanie budżetu wykonanego na świadczenia rodzinne
Zakończenie
Literatura
Wstęp
W okresie transformacji ustrojowej, jaki nastąpił w Polsce po roku 1989, szczególnego znaczenia nabrały kwestie społeczne związane z ochroną rodziny, macierzyństwa oraz dziecka. Przemiany gospodarcze, jakie dokonywały się w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, pociągnęły za sobą nie tylko dynamiczny rozwój sektora prywatnego i samorządności, ale także ujawniły wiele problemów natury społeczno-ekonomicznej, które w istotny sposób wpłynęły na sytuację polskich rodzin. W tym kontekście niezwykle ważnym elementem polityki społecznej państwa stały się świadczenia rodzinne, mające na celu częściowe zrekompensowanie kosztów związanych z wychowaniem dzieci oraz wsparcie rodzin znajdujących się w trudnej sytuacji materialnej.
Na przestrzeni lat 1994–2004 system ten ulegał znacznym zmianom, zarówno w zakresie wysokości świadczeń, jak i zasad ich przyznawania. Był to okres, w którym wprowadzano nowe akty prawne, dostosowując polskie prawo do zmieniającej się rzeczywistości społeczno-gospodarczej oraz do standardów obowiązujących w krajach Unii Europejskiej, do której Polska przystąpiła 1 maja 2004 roku. Właśnie w tym kontekście analizowany przedział czasowy nabiera szczególnego znaczenia – obejmuje bowiem zarówno funkcjonowanie świadczeń rodzinnych w oparciu o ustawę z dnia 1 grudnia 1994 roku o zasiłkach rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych, jak i moment wejścia w życie nowej ustawy z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych. Zmiana ta nie była jedynie formalna – oznaczała głęboką reformę systemu, jego unifikację i przystosowanie do współczesnych standardów pomocy społecznej.
Celem niniejszej pracy jest analiza świadczeń rodzinnych w Gminie Ziębice w latach 1994–2004, ze szczególnym uwzględnieniem zmian wynikających z przekształceń ustawowych oraz ich wpływu na sytuację finansową rodzin korzystających z pomocy państwa. Ziębice, jako gmina o zróżnicowanej strukturze społecznej i ekonomicznej, stanowią interesujący przykład funkcjonowania lokalnej polityki społecznej w okresie przeobrażeń ustrojowych. Analiza danych pochodzących z Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Ziębicach, Powiatowego Urzędu Pracy w Ząbkowicach Śląskich oraz terenowego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pozwala na przedstawienie rzeczywistego obrazu wykorzystania środków publicznych przeznaczonych na wsparcie rodzin.
Pierwszy rozdział pracy poświęcony został szczegółowemu omówieniu zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych i wychowawczych, które funkcjonowały na podstawie ustawy z dnia 1 grudnia 1994 roku. W części tej przedstawione zostały warunki uprawniające do poszczególnych świadczeń, a także zasady ustalania dochodu, który decydował o możliwości ich otrzymania. Szczególne miejsce poświęcono również analizie przypadków nienależnie pobranych świadczeń, które stanowiły istotny problem administracyjny w ówczesnym systemie pomocy społecznej.
Rozdział drugi obejmuje omówienie zmian wprowadzonych ustawą z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych. Ustawa ta wprowadziła nowy system dodatków do zasiłku rodzinnego, określiła na nowo świadczenia opiekuńcze oraz wprowadziła jednolite zasady ustalania dochodu rodziny. Była to reforma o dużym znaczeniu systemowym, której celem było uproszczenie procedur, zwiększenie przejrzystości oraz bardziej sprawiedliwy podział środków publicznych. W rozdziale tym podjęto próbę oceny skuteczności nowego systemu oraz jego wpływu na sytuację rodzin w Gminie Ziębice.
Trzeci rozdział stanowi analizę porównawczą kosztów wypłat świadczeń rodzinnych w badanym okresie. Oparto go na danych statystycznych pochodzących z instytucji działających na terenie gminy oraz powiatu. Porównano wydatki ponoszone przez różne jednostki administracyjne, takie jak Powiatowy Urząd Pracy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych i Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej, zarówno przed, jak i po reformie systemu świadczeń rodzinnych. Szczególne znaczenie ma tu moment 1 maja 2004 roku, kiedy to Polska przystąpiła do Unii Europejskiej, co wymusiło dostosowanie krajowego systemu zabezpieczenia społecznego do wymogów wspólnotowych.
Praca ma na celu nie tylko przedstawienie zmian legislacyjnych i ich skutków, ale również próbę odpowiedzi na pytanie, w jakim stopniu system świadczeń rodzinnych w badanym okresie spełniał swoją funkcję społeczną. Czy rzeczywiście stanowił skuteczne narzędzie wsparcia rodzin o niskich dochodach, czy też raczej był systemem o charakterze administracyjnym, wymagającym dalszych reform? Analiza danych z Gminy Ziębice pozwala na postawienie wniosków o znaczeniu szerszym niż lokalne – dotyczących funkcjonowania polskiej polityki rodzinnej w przełomowym okresie jej rozwoju.
Wreszcie, celem pracy jest również ukazanie, jak zmieniały się relacje pomiędzy budżetem państwa, jednostkami samorządu terytorialnego a instytucjami odpowiedzialnymi za wypłatę świadczeń. Przez pryzmat danych finansowych można bowiem dostrzec nie tylko skalę wydatków, ale i kierunki polityki społecznej realizowanej na szczeblu lokalnym.
Wnioski wynikające z przeprowadzonej analizy mogą stać się punktem wyjścia do dalszych badań nad efektywnością systemu świadczeń rodzinnych w Polsce oraz nad rolą samorządów w jego realizacji. Gmina Ziębice stanowi przykład, który odzwierciedla szersze procesy zachodzące w kraju – zmiany w strukturze społecznej, w systemie wsparcia rodzin oraz w mechanizmach finansowania polityki socjalnej państwa. Praca ta jest zatem nie tylko analizą lokalną, ale także częścią ogólnej refleksji nad rozwojem polskiego systemu zabezpieczenia społecznego w pierwszej dekadzie po transformacji ustrojowej.
